H Αστυπάλαια (ή Αστροπαλιά) είναι νησί του Αιγαίου με 1.238 κατοίκους (απογραφή 2001). Κατά μία άποψη, το νησί ονομάστηκε έτσι (άστυ + παλαιός) από τους Δωριείς κατοίκους του, οι οποίοι βρήκαν στην περιοχή ίχνη παλαιότερου οικισμού των Φοινίκων, κατά τους ισχυρισμούς "κάποιων" αρχαιολόγων. Η Αστυπάλαια ανήκει διοικητικά στα Δωδεκάνησα, αλλά γεωγραφικά και πολιτισμικά στέκει ανάμεσα στα Δωδεκάνησα και στις Κυκλάδες. Οι κάτοικοί της λέγονται Αστυπαλίτες ή Αστροπαλίτες.
Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 η Αστυπάλαια ξεσηκώθηκε ακολουθώντας το παράδειγμα της Κάσου. Τον επόμενο χρόνο υπάχθηκε διοικητικά στην επαρχία Θήρας, πλην όμως δεν κατάφερε να συμπεριληφθεί στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, διατήρησε όμως την αυτονομία της, σύμφωνα με παλαιότερο διάταγμα του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, που ανανέωσε ο Μαχμούτ Β΄, επί βασιλείας του Όθωνα, το 1835 και που αναγνώρισε το Χαττ-ι Χουμαγιούν το 1856.
οι περισσότεροι αχθοφόροι κατά την περίοδο ακμής της Σύρου κατάγονταν από την Αστυπάλαια ο χαρακτηρισμός «αστροπαλίτης» ξέπεσε έτσι ώστε να σημαίνει γενικά τον "χαμάλη". Αυτό όμως είχε και συνέχεια, επειδή οι αστροπαλίτες αυτοί δεν ήταν ούτε δημότες αλλά ούτε εγγεγραμμένοι στα μητρώα του λιμένος Σύρου έφθασε ο όρος αστροπαλίτης να σημαίνει παράλληλα και εκείνον που δεν είχε δικαίωμα ψήφου.
Το 1881 η Αστυπάλαια υπάχθηκε στον Καζά (επαρχία) της Καλύμνου, όπου και παρέμεινε μέχρι τις 22 Απριλίου του 1912, οπότε και καταλήφθηκε από τον ιταλικό στόλο κατά τον Ιταλοτουρκικό πόλεμο του 1911-1912. Τελικά, υπό ιταλική κατοχή παρέμεινε μέχρι την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα το 1948.
Οι ακτές της Αστυπάλαιας είναι βραχώδεις, με όρμους και παραλίες. Μια μικρή λωρίδα γης περίπου 100 μέτρων, το Στενό, χωρίζει το νησί σε δύο τμήματα το μέσα και το έξω νησί. Στα νοτιοανατολικά υπάρχουν διάφορα μικρά νησιά, όπως η Αγία Κυριακή, ο Χονδρός, το Κουνούπι και ο Κουτσομύτης. Στα Δυτικά βρίσκονται οι νησίδες Οφιδούσα, Χτένια, Ποντικούσα και αλλες. Η πρωτεύουσα και κύριο λιμάνι του νησιού είναι η Αστροπαλιά, ή Χώρα.
Εκτός από τη Χώρα που είναι η πρωτεύουσα, υπάρχει ένα ακόμη χωριό που ονομάζεται Ανάληψη (παλιά ονομασία Μαλτεζάνα ή Μαρτιζάνα) και απέχει δέκα χλμ από τη Χώρα. Εδώ βρίσκεται και το αεροδρόμιο του νησιού. Τους καλοκαιρινούς μήνες κατοικείται και το Λιβάδι, παραθαλάσσιος οικισμός που βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από τη Χώρα. Ένας ακόμη μικροσκοπικός οικισμός βρίσκεται στα ΒΑ του νησιού και λέγεται Βαθύ.
Το σπουδαιότερο αξιοθέατο είναι το κάστρο της Αστροπαλιάς που αποτελεί κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Στις παρυφές του κάστρου βρίσκεται και η ονομαστή εκκλησία της Παναγίας της Πορταΐτισσας, που γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Στο πανηγύρι της προσφέρεται δωρεάν δείπνο σε όλους, με πρώτο πιάτο τη σπεσιαλιτέ του νησιού, το περίφημο Λαμπριανό, (κατσικάκι γεμιστό με ρύζι και συκωτάκια).
Σήμα κατατεθέν του νησιού είναι και οι πολύ καλά διατηρημένοι ανεμόμυλοι. Άξιο επίσκεψης είναι επίσης το κάστρο του Αγίου Ιωάννη, καθώς και τα δύο σπήλαια του νησιού, πλούσια σε σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Στη Χώρα βρίσκεται και το Αρχαιολογικό Μουσείο της νήσου, με αρκετά εξαιρετικά εκθέματα.
Συγκοινωνία
Η Αστυπάλαια συνδέεται ακτοπλοϊκά με τον Πειραιά και τα άλλα νησιά των Δωδεκανήσων. Στο νησί υπάρχει και αεροδρόμιο με σχετικά καλή σύνδεση με τον αερολιμένα Αθηνών και Ρόδου.
O κρατικός αερολιμένας της Αστυπάλαιας (IATA: JTY) συνδέει το νησί με την Αθήνα, τη Λέρο, την Κω και τη Ρόδο. Χρησιμοποιούνται αεροσκάφη ATR 42 (50 Θέσεων) και DASH 8-100 (37 θέσεων).
Ο δήμος Αστυπάλαιας περιλαμβάνει το νησί της Αστυπάλαιας, καθώς και τις γύρω νησίδες. Αναλυτικά οι οικισμοί και οι νησίδες που αποτελούν τον δήμο Αστυπάλαιας:
Δ.δ. Αστυπαλαίας [ 1.238 ]
• η Αστυπάλαια [ 1.036 ]
• η Αγία Κυριακή (νησίδα) [ 0 ]
• η Ανάληψη [ 149 ]
• το Αυγό (νησίδα) [ 0 ]
• το Βαθύ [ 14 ]
• το Γλυνό (νησίδα) [ 0 ]
• ο Ζαφοράς (νησίδα) [ 0 ]
• οι Κουνούποι (νησίδα) [ 0 ]
• το Κουτσομύτι (νησίδα) [ 0 ]
• τα Λιβάδια [ 39 ]
• το Μεσονήσι (νησίδα) [ 0 ]
• η Οφιδούσσα (νησίδα) [ 0 ]
• η Πλακίδα (νησίδα) [ 0 ]
• η Ποντικούσα (νησίδα) [ 0 ]
• τα Στεφάνια (νησίδα) [ 0 ]
• η Σύρνα (νησίδα) [ 0 ]
• τα Φωκιονήσια (νησίδα) [ 0 ]
• το Χονδρό (νησίδα) [ 0 ]
• το Χονδρονήσι (νησίδα) [ 0 ]
• Σημειώνεται ότι με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης της χώρας κατά το Πρόγραμμα Καλλικράτης ουδεμία μεταβολή επήλθε στο Δήμο, σύμφωνα με το άρθρο 1,§ 2.10.Γ. αυτού.
• Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη νήσο Αστυπάλαια παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 4ος τόμος, επίσης ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-424, που καλύπτει όλη τη θαλάσσια περιοχή από νήσο Ανάφη μέχρι τη νήσο Κω και ειδικότερα ο ΧΕΕ-424/3 που είναι και ο λιμενοδείκτης των όρμων Βαθύ, Αγίου Ανδρέα, Σκάλας και του όρμου Ανάληψης (Μαλτεζάνα) της νήσου.